Czasy gramatyczne na maturze z angielskiego. Które są najważniejsze i jak ich używać?

Każdego roku, zwykle w okolicach lutego lub marca, widzę na biurkach moich uczniów te same, kolorowe kserówki: „12 Tenses Chart”, „16 Tenses in English”. Widzę w ich oczach lekką panikę. „Panie profesorze, czy ja naprawdę muszę to wszystko umieć na pamięć? Przecież to niemożliwe”.

Zawsze wtedy się uśmiecham i mówię: „Stop. Spokojnie”.

Jako nauczyciel, który od ponad dekady analizuje arkusze maturalne CKE i sprawdza setki prac, chcę Wam zdradzić sekret, który zdejmie z Waszych barków ogromny ciężar: Nie musicie perfekcyjnie znać 12 czasów, aby zdać maturę na 100%.

Prawda jest taka, że czasy gramatyczne na maturze z angielskiego to nie jest test z teorii. To test z komunikacji. Egzaminator nie chce, żebyście recytowali formułki. On chce zobaczyć, czy potraficie użyć odpowiednich struktur, by precyzyjnie przekazać myśl. Czy potraficie opowiedzieć historię, przedstawić problem i zaproponować rozwiązanie?

Okazuje się, że do 90% tej komunikacji wystarczy Wam perfekcyjne opanowanie zaledwie pięciu kluczowych struktur. Reszta to dodatki, które pozwalają Wam błyszczeć.

W tym artykule rozłożymy gramatykę na czynniki pierwsze. Pokażę Wam, co jest absolutnym must-have (Waszą „Wielką Piątką”), co jest „bonusem premium”, i – co najważniejsze – jak CKE naprawdę sprawdza Waszą wiedzę w zadaniach egzaminacyjnych.

Mit 12 czasów: W co naprawdę celuje CKE w 2025?

Zacznijmy od psychologii egzaminu. W kryteriach oceniania wypowiedzi pisemnej (rozprawki, e-maila) macie dwie kluczowe kategorie: zakres i poprawność środków językowych.

• Zakres: Czy używasz różnorodnych struktur? Czy Twój tekst nie jest napisany tylko w Present Simple?
• Poprawność: Czy struktury, których używasz, są wolne od błędów?

Tu kryje się pułapka, w którą wpadają ambitni uczniowie. Próbują na siłę użyć w rozprawce czasu Future Perfect Continuous („Za rok będę właśnie kończył pisać…”), robią w nim trzy błędy i tracą punkty za poprawność.

Tymczasem uczeń, który napisze proste, ale poprawne zdanie w Past Simple i poprawne zdanie w Present Perfect, dostaje pełną pulę.

Morał jest prosty: Lepiej użyć pięciu czasów perfekcyjnie niż dziesięciu źle. Egzaminator CKE szuka kontroli nad językiem, a nie gramatycznej żonglerki.

Dlatego dzielimy wiedzę na dwie kategorie:

1. Wiedza Aktywna: Czasy, które musicie umieć tworzyć bez zająknięcia, zwłaszcza w piśmie. To Wasz fundament.
2. Wiedza Pasywna: Czasy, które musicie rozpoznać w tekście czytanym lub słuchanym. Niekoniecznie musicie ich sami używać, ale musicie rozumieć, co znaczą.

My skupimy się dziś na tej pierwszej grupie.

Czasy gramatyczne na maturze z angielskiego: „Wielka Piątka”

Oto zestaw, który nazywam „Wielką Piątką”. To jest 90% Waszego sukcesu gramatycznego na maturze. Musicie je umieć tworzyć, zadawać pytania i przeczyć. O północy, wyrwani ze snu.

1. Present Simple

Wszyscy go znają. Ale czy na pewno? Moi uczniowie często myślą, że służy tylko do mówienia o teraźniejszości. Błąd.

Kiedy go używać?

• Fakty i prawdy ogólne: The sun rises in the east. (Słońce wschodzi na wschodzie.)
• Zwyczaje i rutyny: I often go to the cinema. (Często chodzę do kina.)
• Rozkłady jazdy, plany: The train leaves at 8:00 AM. (Pociąg odjeżdża o 8.)

Jak go użyć na maturze?

To jest król wstępów do rozprawki. Służy do przedstawiania faktów i generalnych opinii, które wprowadzają w temat.

• Przykład w rozprawce: „Nowadays, technology plays a crucial role in our lives.” (W dzisiejszych czasach technologia odgrywa kluczową rolę…)
• Przykład w rozprawce: „Many people believe that social media causes more harm than good.” (Wielu ludzi uważa, że…)

Pułapka CKE:

Brak „S” w trzeciej osobie liczby pojedynczej! To jest „błąd-zabójca”. Jeśli napiszesz „My friend think…” zamiast „My friend thinks…”, egzaminator natychmiast widzi lukę w podstawach. To błąd, który kosztuje punkty za poprawność.

2. Present Continuous

Kiedy go używać?

• Czynności w momencie mówienia: Look! It is raining. (Patrz! Pada deszcz.)
• Sytuacje tymczasowe: I am staying with my aunt for two weeks. (Zatrzymuję się u cioci na dwa tygodnie.)
• Plany na najbliższą przyszłość (umówione!): I am meeting John tomorrow. (Spotykam się jutro z Johnem – to już dogadane.)
• Irytujące zwyczaje (z 'always’): He is always losing his keys! (On zawsze gubi kluczyki!)

Jak go użyć na maturze?

Użyj go we wstępie, by pokazać dynamiczną zmianę lub aktualny trend. To brzmi znacznie lepiej niż Present Simple.

• Przykład w rozprawce: „Our world is changing rapidly.” (Nasz świat szybko się zmienia.)
• Przykład w rozprawce: „We are currently facing a serious climate crisis.” (Obecnie stoimy w obliczu…)

Pułapka CKE:

Używanie go z czasownikami statycznymi (stative verbs). Nie mówimy „I am knowing” (wiem) ani „I am understanding” (rozumiem). Piszemy: I know, I don’t understand.

3. Past Simple

Król narracji. Podstawa każdej opowieści, każdego przykładu z przeszłości.

Kiedy go używać?

Dla czynności zakończonych w określonym momencie w przeszłości. Magiczne słówka to: yesterday, last year, in 2010, when I was a child, … ago.

• I bought this car last week. (Kupiłem ten samochód w zeszłym tygodniu.)
• He visited Paris in 2019. (Odwiedził Paryż w 2019.)

Jak go użyć na maturze?

To Wasze główne narzędzie do podawania konkretnych przykładów w rozwinięciu rozprawki lub e-mailu.

• Przykład w rozprawce: „For example, last year my school introduced a ban on smartphones. As a result, students started talking to each other more.” (Na przykład, w zeszłym roku moja szkoła wprowadziła… W rezultacie, uczniowie zaczęli…)
• Zadanie CKE (Transformacja): To jest klasyk!
  • I haven’t seen her for two years.
  • The last time I saw her was two years ago.

Pułapka CKE:

Mylenie go z Present Perfect. O tym za chwilę.

4. Present Perfect

A oto i on. Mount Everest polskiego ucznia. Czas, który łączy przeszłość z teraźniejszością. Jeśli opanujesz ten jeden czas i jego kontrast z Past Simple, Twój angielski wskakuje na poziom B2.

Kiedy go używać?

Są trzy główne sytuacje. Żadna z nich nie ma określonego czasu w przeszłości (typu yesterday).

1. Doświadczenie życiowe: Mówisz, że coś się wydarzyło lub nie wydarzyło w Twoim życiu (ale nie mówisz kiedy).
   • I have been to London. (Byłem w Londynie. – Kiedy? Nieważne. Liczy się fakt).
   • I have never eaten sushi. (Nigdy nie jadłem sushi.)
2. Skutek w teraźniejszości: Coś wydarzyło się w przeszłości, ale skutek tego widzisz teraz.
   • I have lost my keys. (Zgubiłem klucze. – Skutek? Stoję przed drzwiami i nie mogę wejść teraz.)
3. Niezakończona czynność (z FOR i SINCE): To jest 100% pewniak na maturze. Coś zaczęło się w przeszłości i trwa do teraz.
   • I have known him for ten years. (Znam go od dziesięciu lat. – I nadal go znam.)
   • She has lived here since 2015. (Mieszka tu od 2015. – I nadal mieszka.)

Jak go użyć na maturze?

• Przykład w rozprawce: „In recent years, technology has changed our lives completely.” (W ostatnich latach technologia zmieniła… – Mówimy o efekcie do teraz).
• Przykład w rozprawce: „Studies have shown that…” (Badania wykazały… – I ten stan wiedzy jest aktualny teraz).
• Zadanie CKE (Luka): She (live) ________ in this city since she was a child. (Odpowiedź: has lived).

Pułapka CKE (NAJWAŻNIEJSZA):

PAST SIMPLE vs. PRESENT PERFECT

• I lost my keys yesterday. (Mam yesterday -> czynność zamknięta -> Past Simple).
• I have lost my keys. (Nie ma czasu -> liczy się skutek teraz -> Present Perfect).
• I lived in Warsaw for 10 years. (Mieszkałem. -> Ale już nie mieszkam -> Past Simple).
• I have lived in Warsaw for 10 years. (Mieszkam. -> Nadal mieszkam -> Present Perfect).

Zrozumienie tej jednej różnicy to klucz do gramatycznego sukcesu na maturze.

5. Przyszłość (Will vs. Going to)

Na koniec przyszłość. Tu CKE sprawdza, czy rozumiecie różnicę między intencją a spontaniczną decyzją.

WILL:

• Spontaniczne decyzje: (Ktoś puka) I ’ll get it! (Ja otworzę!)
• Obietnice/Groźby: I promise I will help you. (Obiecuję, że ci pomogę.)
• Przewidywania (oparte na opinii): I think it will rain tomorrow. (Myślę, że jutro będzie padać.)

BE GOING TO:

• Plany i intencje (zaplanowane wcześniej): I am going to study medicine next year. (Zamierzam studiować medycynę… – to mój plan.)
• Przewidywania (oparte na dowodach): Look at those black clouds! It is going to rain. (Popatrz na te czarne chmury! Będzie padać. – Widzę dowód.)

Jak go użyć na maturze?

To jest absolutna podstawa do proponowania rozwiązań i przewidywania skutków w rozprawce.

• Przykład w rozprawce (Przewidywanie): „If we do not solve this problem, it will get worse.” (Jeśli nie rozwiążemy tego problemu, pogorszy się.)
• Przykład w rozprawce (Intencja): „The government is going to introduce new laws.” (Rząd zamierza wprowadzić nowe prawa.)

Czasy dla Ambitnych: Jak zdobyć „punkty premium”?

Opanowałeś „Wielką Piątkę”? Świetnie. Teraz czas na struktury, które w oczach egzaminatora podnoszą Twój tekst na wyższy poziom. Nie musisz ich używać, ale jeśli użyjesz jednej z nich poprawnie w rozprawce, Twój „zakres” szybuje w górę.

6. Past Continuous (Tło dla Past Simple)

To jest czas „tła”. Opisuje czynność, która trwała w przeszłości, gdy nagle wydarzyło się coś innego (w Past Simple). CKE kocha testować ten kontrast.

• I was reading a book when the phone rang. (Czytałem książkę, gdy zadzwonił telefon.)
• Przykład w zadaniu CKE (Luka): While I (walk) ________ home, I (see) ________ an accident. (Odpowiedź: was walking, saw)

7. Past Perfect (Opowieść w opowieści)

Brat Present Perfect, tylko w przeszłości. Używasz go, by powiedzieć, że coś wydarzyło się przed inną czynnością w przeszłości. Pokazuje piękną chronologię.

• When I arrived (Past Simple) at the station, the train had already left (Past Perfect). (Kiedy dotarłem na stację, pociąg już odjechał. – Odjechał wcześniej.)
• Użycie w rozprawce (raz!): „By the time the government introduced the law, many species had already become extinct.” (Zanim rząd wprowadził prawo, wiele gatunków już wyginęło.)

8. Okresy Warunkowe (1st & 2nd)

To nie są „czasy”, ale są kluczowe.

• First Conditional (Realna przyszłość): Mówi o tym, co się stanie, jeśli warunek zostanie spełniony.
  • If + Present Simple, … Will + Verb
  • If we recycle more, we will save the planet. (Idealne do proponowania rozwiązań w rozprawce).
• Second Conditional (Gdybanie): Mówi o hipotetycznej, nierealnej teraźniejszości.
  • If + Past Simple, … Would + Verb
  • If I were (nie 'was’!) you, I would study harder. (Gdybym był tobą, uczyłbym się pilniej.)
  • If the government invested more money, the situation would improve. (Gdyby rząd zainwestował… – ale nie inwestuje).

9. Strona Bierna (Passive Voice)

To też nie „czas”, ale zmienia każdy czas. Strona bierna jest bardzo formalna i akademicka. Użycie jej w rozprawce to sygnał dla CKE: „umiem w B2”.

• Zamiast: „People think that…” -> It is thought that… (Uważa się, że…)
• Zamiast: „The government should solve this problem.” -> This problem should be solved. (Ten problem powinien zostać rozwiązany.)

Jak CKE faktycznie testuje czasy gramatyczne? Analiza zadań

OK, znamy teorię. A teraz zobaczmy, jak to wygląda na polu bitwy, czyli w arkuszu CKE.

1. Zadania otwarte (Środki Językowe)

Tutaj CKE testuje Waszą precyzję. To są zadania typu: transformacje, tłumaczenie fragmentów, uzupełnianie luk.

• Test na for/since:
  • He started working here in 2010.
  • He (work) … here since 2010. (Odpowiedź: has worked / has been working)
• Test na Past Simple vs. Present Perfect:
  • It’s been five years since I saw him.
  • I (not / see) … him for five years. (Odpowiedź: haven’t seen)
• Test na Past Simple vs. Past Continuous:
  • He (drive) … when his phone (ring) … (Odpowiedź: was driving, rang)
• Test na Mowę Zależną (Reported Speech) -> czyli test na Past Perfect:
  • „I bought the car yesterday,” he said.
  • He said that he (buy) … the car the day before. (Odpowiedź: had bought)

Jak widzicie, CKE nie pyta o teorię. CKE tworzy kontekst (np. słówkiem since lub when) i patrzy, czy dobierzecie poprawny czas.

2. Rozprawka (Wypowiedź Pisemna)

Tutaj macie szansę zabłysnąć. Używajcie „Wielkiej Piątki” jako narzędzi do budowania argumentu:

• Wstęp: Użyj Present Simple do przedstawienia faktów („Technology is…”) i Present Continuous do opisania trendów („The climate is changing…”).
• Rozwinięcie (Argumenty): Użyj Present Perfect, by oprzeć się na autorytecie („Studies have shown…”) lub Past Simple, by dać konkretny przykład z przeszłości („Last year, my school banned…”).
• Rozwinięcie (Rozwiązania): Użyj Pierwszego Okresu Warunkowego („If we implement this, it will help…”) lub Drugiego Okresu Warunkowego do „gdybania” („If the government banned this, it would be…”).
• Zakończenie: Użyj Future Simple do przewidywania przyszłych skutków („This will undoubtedly lead to…”).

Jeden tekst, a macie w nim pięknie pokazaną „Wielką Piątkę” i struktury „premium”. To jest właśnie zakres środków językowych.

Najważniejsze wnioski (Twoja gramatyczna checklista)

Jeśli czujesz się przytłoczony, zapamiętaj tylko to. To jest esencja, którą powtarzam moim uczniom tuż przed egzaminem:

• Nie potrzebujesz 12 czasów. Skup się na perfekcyjnym opanowaniu „Wielkiej Piątki”: Present Simple, Present Continuous, Past Simple, Present Perfect oraz Future (Will/Going to).
• Naucz się kontrastów, a nie czasów w izolacji. Najważniejszy pojedynek na maturze to Past Simple kontra Present Perfect. Zrozumienie różnicy yesterday vs. for/since to klucz.
• Uważaj na „S”! Banalny błąd w Present Simple („He go…”) kosztuje punkty za poprawność. Bądź pedantyczny.
• Użyj jednej struktury „premium” w rozprawce. Poprawne użycie Second Conditional („If I were you…”) lub Strony Biernej („It is believed…”) robi ogromne wrażenie.
• Praktyka to zadania CKE, nie teoria. Przestań wypełniać nudne ćwiczenia „wstaw czasownik”. Zacznij robić transformacje i tłumaczenia fragmentów z poprzednich arkuszy. To one pokazują, jak CKE myśli.

Gramatyka to nie wróg. To zestaw narzędzi. Nie musisz nosić ze sobą całej skrzynki – wystarczy młotek, śrubokręt i kombinerki, ale musisz wiedzieć, jak ich używać. Zaufajcie mi, „Wielka Piątka” w zupełności wystarczy, by zbudować solidną, wysoko ocenioną pracę.

Źródła

1. Centralna Komisja Egzaminacyjna (CKE). (2023). Informator o egzaminie maturalnym z języka angielskiego od roku szkolnego 2024/2025. Dostępny online: https://cke.gov.pl/images/_KOMUNIKATY/20230817%20EM%202025%20Informator%20JA.pdf
   • To jest Wasz najważniejszy dokument. W aneksie znajdziecie „Wykaz struktur gramatycznych” (str. 12-13), który dokładnie pokazuje, co jest wymagane na poziomie B1/B2. Analiza tego aneksu potwierdza, że struktury, które omówiliśmy, są absolutnym priorytetem.
2. Wieloletnie doświadczenie autora w nauczaniu, egzaminowaniu i analizie arkuszy maturalnych oraz kryteriów oceniania CKE.